Kontynuacja naukowej, krytycznej edycji „Pism rozproszonych” Zygmunta Glogera: edycja rękopisów, pism etnograficznych, rysunków i korespondencji w siedmiu tomach
Projekt Naukowej Edycji Krytycznej „Pism rozproszonych” Zygmunta Glogera jest realizowany przez Książnicę Podlaską im. Łukasza Górnickiego (jednostką realizującą projekt jest Dział Naukowy Książnicy Podlaskiej, kierowany przez dra Łukasza Zabielskiego) we współpracy z Katedrą Badań Filologicznych „Wschód-Zachód” Uniwersytetu w Białymstoku w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł: Dziedzictwo Narodowe, I/2017; nr rej. projektu: 11H 17 0013 85; kierownik projektu: prof. dr hab. Jarosław Ławski; data zakończenia: 2022 rok.
Cele projektu
Projekt stanowi kontynuację realizowanego przez Książnicę Podlaską im. Ł. Górnickiego i Katedrę Badań Filologicznych „Wschód–Zachód” UwB grantu NPRH Naukowa edycja krytyczna „Pism rozproszonych” Zygmunta Glogera w trzech tomach (2013–2017). 4-letnie prace doprowadziły do wydania ponad 1000 artykułów Glogera (powstały: 3 obszerne tomy, w sumie 3,5 tys. stron z 7 tys. przypisów, 7 naukowych wstępów). http://www.ksiaznicapodlaska.pl/statics/gloger.html
Projekt zakłada naukowe opracowanie i wydanie rękopisów, druków rzadkich i niewznawianych oraz rękopiśmiennych listów, a więc niedostępnych lub najtrudniej dostępnych dzieł Glogera. Jest to dorobek o wielkiej doniosłości naukowej, dokumentujący:
1. Wyniki prac Glogera jako zbieracza dawnych pieśni, literatury ludowej (pisma niewznawiane od XIX w., bez krytycznego aparatu i opracowania).
2. Listy Glogera do przedstawicieli polskiej elity intelektualnej II poł. XIX w.
3. Rękopiśmienną spuściznę uczonego i pisarza, a także rysownika (jako rysownik nie był Gloger znany).
Stan edycji dzieł Glogera uznać należy za katastrofalny. Pojedyncze dzieła wydawane są w popularnych reprintach, a prace o największej wartości naukowej nigdy nie były wznawiane i są praktycznie niedostępne, choć stanowią fundamentalne źródło do poznania całego XIX wieku oraz kultury staropolskiej:
1. Gloger jest erudytą ogarniającym nie tylko swoją współczesność, ale także historię i XIX-wieczne koleje losu ziem całej Europy Środkowo-Wschodniej.
2. Poświęca on szczególną uwagę pograniczu Wlk. Ks. Litewskiego i Korony: Podlasia, Mazowsza, Polesia i Żmudzi. Nadzwyczajny w swej dokładności i różnorodności poruszanych kwestii opis (dziś można go zaklasyfikować jako: etnograficzny, historyczny, literacki, archeologiczny, krajoznawczy, socjologiczny, komparatystyczny) stanowi unikalne źródło wiedzy o historii i kulturze naszej części Europy.
3. Gloger jest spadkobiercą dwóch tradycji. Studiuje w warszawskiej Szkole Głównej, z której przejmuje pozytywistyczne idee cywilizacyjnego postępu. Jako student UJ przyswaja metody badań archeologicznych, etnograficznych. Ściśle łączy opcje kulturowe: warszawską i krakowską, naznaczając spojrzenie na polską współczesność i historię szczególnym dowartościowaniem prowincji.
4. Ze względu na rozpiętość zainteresowań i typową dla XIX-wiecznych badaczy omnikompetencję, daje pisarz złożony obraz całej epoki. Jego dzieła stanowią cenne źródło wiedzy o złożonych procesach społecznych, gospodarczych, literackich, naukowych w XIX wieku.
5. Wysoko należy ocenić estetyczne walory dzieł Glogera. Odznaczał się on wybitnym talentem pisarskim i jego teksty są dziś czytane jako literatura faktu. Jego teksty w zmodernizowanej pisowni, interpunkcji są łatwe do przyswojenia dla współczesnego odbiorcy niefachowego.
Dzieła Glogera nie były nigdy publikowane jako zwarta całość. Niektóre, nieliczne wydawane są jako reprinty albo popularne edycje w minimalnym nakładzie. Najważniejsze z punktu widzenia nauki pisma literackie, etnograficzne, publicystyczne, historiograficzne pozostają w rozproszeniu.
Realizacja 2 etapu edycji dorobku Glogera, zaplanowana na 4 lata, byłaby milowym krokiem w poznaniu źródeł do badań polskiego i środkowoeuropejskiego wieku XIX.
Związek projektu z założeniami programu oraz celami i zakresem konkursu
Projekt wpisuje się w priorytet 1.4 Kontynuowanie edycji krytycznych pism uznanych autorów. Zakres planowanych prac obejmuje krytyczną edycję XIX-wiecznych, podstawowych dla kultury polskiej źródeł.
Projekt ma charakter ściśle naukowy. Ze względu na specyfikę zainteresowań Glogera dotyczy materiału o pierwszorzędnym znaczeniu i użytecznym charakterze dla przyszłych badań wszystkich nauk z pogranicza humanistyki: od historii, archeologii, literaturoznawstwa, folklorystyki i etnografii po historię sztuki, muzykologię.
Efektem prac edytorsko-badawczych będą edycje fundamentalnych dla kultury i historii Polski dzieł Glogera, m.in. 'Starodawnych dum i pieśni' (Warszawa 1877); 'Księgi rzeczy polskich' (Lwów 1896); i dziesiątków tekstów nieobecnych w nauce dlatego, że są trudne do zdobycia.
Projekt w zasadniczy sposób wzbogaci podstawę źródłową badań wymienionych dyscyplin nauk humanistycznych. Edycja przyczyni się do rozwoju naukowego zawiązanego w Książnicy Podlaskiej wyspecjalizowanego zespołu młodych badaczy (literaturoznawców, historyków, edytorów), skupionych nad realizacją projektu NPRH: Naukowa edycja krytyczna „Pism rozproszonych” Glogera w 3 tomach (2013–2017).
Zespół ten zdobył bezcenne doświadczenie edytorskie. W naszym przekonaniu powinno być ono rozwijane, wzbogacane, a do zespołu mogą dołączyć nowi młodzi badacze filolodzy i historycy.
Charakterystyka planowanego wyniku
Efekty realizacji projektu:
- Krytyczna, 7-tomowa edycja Pism rozproszonych Zygmunta Glogera.
- Kontynuacja i pogłębienie systematycznych badań nad naukowym, estetycznym i literackim kształtem dzieł Glogera.
Wynikiem badań będą publikacje w czasopismach naukowych, monografia zbiorowa.
- Rozbudowa strony internetowej zawierającej elektroniczne edycje wydanych dotąd 3 tomów Pism rozproszonych, następnie 7-tomową edycję 'dzieł zebranych' Glogera.
- Organizacja konferencji naukowej 'Światy Zygmunta Glogera', poświęconej naukowym i estetycznym wymiarom prac pisarza, a także jego miejscu w modelu kultury XIX w.
- Kształcenie młodej kadry: do zespołu od początku są włączeni doktoranci i studenci. Do realizacji zostaną zaproszeni kolejni doktoranci, studenci i badacze Uniwersytetu w Białymstoku oraz innych uczelni współpracujących.
Planowany zakres prac obejmować będzie następujący podział na tomy materiału przewidzianego do wydania w 4-letnim cyklu:
1. Pisma etnograficzne. Część I: Dumy, baśnie, zabawy:
- Starodawne dumy i pieśni, nakładem księgarni Gebethnera i Wolfa, druk K. Kowalewskiego, Warszawa 1877, ss. 152.
- Krakowiaki ze źródeł drukowanych i ust ludu, zebrał Z. Gloger, nakł. i druk Jana Noskowskiego, Warszawa 1876, ss. 153.
- Krakowiaki, 657 śpiewek ze źródeł etnograficznych i własnych notat zebrał Zygmunt Gloger, wyd. II, nakładem Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1879, ss. 148.
- Kujawiaki, mazurki, wyrwasy i dumki pomniejsze, ze źródeł etnograficznych i własnych notat zebrał Zygmunt Gloger, nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1879, ss. 88.
- Baśnie i powieści, z etnograficznych i własnych notat zebrał Zygmunt Gloger, nakład Gebnethera i Wolfa, Warszawa 1879, ss. 95.
- Gody weselne. 394 pieśni i śpiewek weselnych polskich, z ust ludu i źródeł etnograficznych drukowanych zebrał Zygmunt Gloger, nakł. Gebethner i Wolff, Warszawa 1880, ss. 199.
- Dumy i pieśni, 100 śpiewów z ust ludu zebrał Zygmunt Gloger (Skarbczyk IV), Księgarnia Krajowa i „Gazeta Świąteczna”, Warszawa 1893, ss. 80.
- Zabawy, gry, zagadki, żarty i przypowieści z ust ludu i ze starych książek, zebrał Zygmunt Gloger, wydanie I, Warszawa 1900, ss. 77.
2. Pisma etnograficzne. Część II: Pieśni, śpiewki:
- Pieśni ludu, zebrał Zygmunt Gloger w latach 1861–1891, muzykę opracował Zygmunt Noskowski, Warszawa 1892, ss. 361 (z nutami w tekście).
- Obrzęd weselny polski z pieśniami i przemowami, zebrał i opisał Zygmunt Gloger, skład główny w księgarni Polskiej J. Sikorskiej, Warszawa 1902, ss. 123.
- Czy lud polski jeszcze śpiewa?, wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa 1905, ss. 24.
- Nieznany śpiewnik historyczny Polski z końca wieku XVI-go wydał Zygmunt Gloger, w: W 400-setną rocznice urodzin Mikołaja Reja, Warszawa 1905, ss. 55 (na s. 5-8 przedmowa bez tytułu podp. Z. G.).
- Pieśni dawne zebrał Z. G., Warszawa 1905, ss. 75.
3. Pisma etnograficzne. Część III: Skarbczyk:
- Skarbczyk. Zwyczaje doroczne. 110 pieśni zwyczajowych sobótkowych, dożynkowych, kolęd, przemów itp. z ust ludu i książek, Warszawa: wydawnictwo K. Prószyńskiego, druk K. Kowalewskiego, 1882, ss. 65.
- Skarbczyk. Zabawy, gry, zagadki, żarty i przypowieści z ust ludu i ze starych książek zebrał Zygmunt Gloger, wydawnictwo księgarni krajowej Konrada Prószyńskiego, Warszawa 1885–1887, ss. 80.
- Skarbczyk. Zabawy, gry, zagadki, żarty i przypowieści z ust ludu i ze starych książek zebrał Zygmunt Gloger, wydawnictwo księgarni krajowej Konrada Prószyńskiego, druk. J. Bratmana, Warszawa 1891, ss. 76.
- Ze starych szpargałów śp. Karola Antoniego Żery. Fraszki i opowiadania, wypisał Zygmunt Gloger, nakład i druk S. Lewentala, Warszawa 1893, ss. 256.
- Skarbiec strzechy naszej, zebrał Gloger, muzykę harmonizował Maszyński, Wydawnictwo Macierzy Polskiej, nakł. Macierzy, Lwów 1894, ss. 356.
4. Reportaże i eseje
- Białowieża w albumie (Henrykowi Sienkiewiczowi na pamiątkę wspólnej wycieczki roku 1882 z Jeżewa do Białowieży wspomnienie, to po dwudziestu leciech przesyła do Oblęgorka Zygmunt Gloger), nakł. autora, Warszawa 1903, ss. 40.
- Album etnograficzne Zygmunta Glogera, nakł. autora, Warszawa 1904, ss. 40.
5. Kwestia litewska w prasie polskiej, Warszawa 1905, ss. 250. Tom zawierać będzie teksty polemiczne, a także teksty, z którymi polemizuje Gloger.
6. Korespondencja z pisarzami, uczonymi i rodziną (tom zbierający teksty i listy Glogera oraz członków rodziny Glogera, artykuły i teksty odnalezione w rękopisach).
a) listy Zygmunta Glogera [wybrane]:
- Do O. Kolberga 8 listów z lat 1868–1882; rękopisy w Bibliotece Narodowej.
- Do J.I. Kraszewskiego 11 listów z lat 1869–1885; rękopisy: Biblioteka Jagiellońska.
- Do K.W. Wóycickiego 2 listy z roku 1873 i 1877; rękopisy: Biblioteka Jagiellońska.
- Do W. Bełzy z 1875. Rękopis w Ossolineum.
- Do A. Pawińskiego 2 listy z 1876 i 1883 roku. Rękopis w Bibliotece Jagiellońskiej.
- Do G. Zielińskiego z 1877 roku. Rękopis w Bibliotece im. Zielińskich przy Towarzystwie Naukowym Płockim.
- Do W. Przybysławskiego dwa listy z lat 1879 i 1880. Rękopisy w Ossolineum.
- Do T. Łuniewskiego 27 listów z lat 1880–1904. Rękopisy w Ossolineum.
- Do T. Łuniewskiego 5 listów z lat 1881–1888 oraz do nieznanego adresata; rękopisy: Biblioteka Narodowa.
- Do J. Majera 2 listy z roku 1882; rękopis: Biblioteka PAN w Krakowie.
- Do M. Szukiewicza 3 listy z lat 1886–1894; rękopis Biblioteka Narodowa.
- Do H. Dynowskiego 2 listy z roku 1891; rękopis: Biblioteka Jagiellońska.
- Do drukarni W.L. Anczyca 14 listów z lat 1891–1908. Rękopisy: Biblioteka Narodowa.
- Do F. Faleńskiego list z 1896 roku. Rękopis: Biblioteka Narodowa.
- Do W. Bełzy 2 listy z lat 1896–1897; rękopis w Ossolineum.
- Do Z. Wolskiego 6 listów z lat 1898–1907; rękopis: Biblioteka Publiczna Miasta Warszawy.
- Do H. Łopacińskiego 8 listów z lat 1901–1903; rękopis: Biblioteka PAN w Krakowie.
- Do H. Wiercieńskiego z 1903 roku; rękopis: Biblioteka im. H. Łopacińskiego w Lublinie.
- Do K. Prószyńskiego 2 listy z 1906 roku; rękopis: Biblioteka Narodowa.
- Do K. Hoffmana 2 listy z lat 1909; rękopis: Biblioteka Miejska w Bydgoszczy.
- Do J. Korzeniowskiego (kustosza) z 1909 roku; rękopis: Biblioteka Jagiellońska.
- Fragment listu E. Tyszkiewicza z 1872; rękopis: Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego.
- List od A. Kirkora do Z. Glogera z 1881 roku; rękopis: Biblioteka Jagiellońska.
- Listy od różnych osób do Z. Glogera. 11 listów z lat 1889–1907. Rękopis w BUW.
- List od A. Mroczka z 1896 roku. Rękopis w BUW.
b) Listy członków rodziny Zygmunta Glogera (dokumenty w posiadaniu Magdaleny Zawidzkiej-Kwiatkowskiej):
- 35 listów Janiny Glogerówny Kozubowskiej do następujących osób: Zygmunt Gloger (12 listów); Michalina Gloger (19
listów); Konarska Helena 1925, 1 list; NN (ciotka) 1903 rok – 3 listy.
- Dwa listy pochwalne Zofii Jaczyńskiej, krewnej Glogera z lat: 1850 – 1852.
- List od Janiny NN, siostry księdza z Sobkowa, do Janiny Kozbowskiej z d. Gloger, córki Z. Glogera (1932 rok).
- List Heleny Jelskiej do Michaliny Gloger z 1884 roku.
- List Michaliny Gloger do przełożonej szkoły w Wersalu 1899 r.
- List Eufrozyny Nowakowskiej do NN. z 1879 roku (po wizycie Z. Glogera w Suchej).
c) Inne materiały (dokumenty w posiadaniu Magdaleny Zawidzkiej-Kwiatkowskiej):
- Testament Zygmunta Glogera. Brudnopis z 1879 roku (2 karty).
- Modlitwa o Cierpieniu. Anonimowy wiersz z 1864 roku (pisany z Moskwy).
- Gryps z więzienia (około 1863 roku) Wincentego Wojny do Z. Glogera.
- Dwa bilety wizytowe Zofii Jaczyńskiej.
- Wypis ze sztambucha Julii Rzątkowskiej (wpis Narcyzy Żmichowskiej).
- Odpisy kilku wierszy z epoki Jana Glogera, ojca Zygmunta, zrobione odręcznie przez Michalinę Gloger z d. Wojno.
- Nekrolog Aleksandry z Jelskich Glogerowej (11 kwietnia 1899 roku).
- Modlitwa przepisana przez Z. Glogera w 1864 roku z listu księdza Skirskiego.
- Pamiątki Michaliny z Wojnów Glogerowej (dokumenty różnej treści; razem 24 karty rękopisów).
- Uwagi o Polesiu pisane przez Jana Kozubowskiego.
- Wiersze przepisywane przez Jana Glogera dla Michaliny z Wojnów. W sumie 27 kart rękopisów.
- Wiersz Do Antosi, przepisany przez Jana Glogera dla Michaliny z Wojnów.
- Pamiętnik szkolny Gustawa Jaczyńskiego (w sumie 100 kart; rękopis).
- Pamiętnik Michaliny Woyno (wiersze kaligrafowane, przepisywane z książek).
- Dziennik wyprawy ślubnej Krystyny Wojno (siostry Michaliny) w 1829 roku.
- Dokument zatrudnienia Wilhelma Glogera na stanowisku sekretarza Wydziałowego przy Administracji Publicznej w
Departamencie Białostockim 1807 rok.
- Dokument mianowania Michaliny z Wojnów Glogerowej przewodniczącą Komitetu Opieki Narodowej z 1863 roku.
- Instrukcja dla Komitetów Parafialnych Niewiast Polskich (1863 rok).
- Podziękowanie dla Michaliny Glogerowej za pomoc oddziałowi powstańczemu w 1863 roku.
- Pokwitowanie odebrania bielizny dla oddziału powstańczego w 1863 roku.
- Bilet wstępu na uroczystość odsłonięcia pomnika A. Mickiewicza w 1898 roku.
- Kondolencje przesłane na ręce Janiny Kozubowskiej po śmierci męża Jana Kozubowskiego przez Ignacego Mościckiego.
7. Inedita, varia, teka rysunkowa.
W niniejszym tomie opublikowane zostaną materiały graficzne, rysunki i szkice Zygmunta Glogera oraz jego najbliższej rodziny. Pochodzą one z prywatnych zbiorów Magdaleny Zawidzkiej-Kwiatkowskiej, prawnuczki Glogera:
- Rysunek odręczny J. R. Kozubowskiego z 31 lipca 1892 r.
- Kilkanaście grafik Zygmunta Glogera, wykorzystanych przez niego przy tworzeniu książek, m.in. Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej.
- Z teki Zygmunta Glogera: rysunek piórkiem „Drzewo”.
- Zbiory fotografii Z. Glogera: erekcyjna tablica kamienna w kościele parafialnym w Rutkach – ufundowany przez Mężeńskich w ich majątku w XVI i XVII wieku.
- Pamiątki Karola Glogera z pobytu na Żuławach w 1831 roku (odbitka z „Rocznika Elbląskiego” 1966, nr III).
- Kilkanaście rysunków, grafik i obrazów Jana Glogera, ojca Zygmunta.
Niewątpliwie prace badawcze znacznie rozszerzą zakres drukowanego w tomie materiału tak, jak było to w czasie realizacji edycji 3-tomowych Pism rozproszonych.
Wszystkie tomy zostaną opracowane zgodnie z aktualnymi wymogami tekstologiczno-edytorskimi, opatrzone przypisami i komentarzem, notą bibliograficzną, indeksami osobowymi, a przede wszystkim merytorycznymi, szczegółowymi wstępami.